Kontaktowe zapalenie skóry u kotów

Kontaktowe zapalenie skóry wywołane jest przez bezpośrednią styczność skóry z substancjami środowiskowymi. Może ono mieć charakter podrażnieniowy lub alergiczny.

W wielu przypadkach ustalenie ostatecznego rozpoznania, z jakim typem kontaktowego zapalenia skóry mamy do czynienia jest bardzo trudne, a niekiedy wręcz niemożliwe. Generalnie liczba przypadków kontaktowych zapaleń skóry jest niezbyt duża, niemniej jednak przypadki takie są okazjonalnie rozpoznawane.
W razie podejrzenia jednej z tych chorób ostateczne rozpoznanie jest zwykle trudne i długotrwałe, często wymaga przeprowadzenia wizji lokalnej w miejscu bytowania zwierząt oraz długo trwającej próby prowokacyjnej.

Podrażnieniowe kontaktowe zapalenie skóry

W przypadku podrażnieniowego zapalenia skóry choroba rozwija się po kontakcie z substancją o działaniu drażniącym.
W chorobie tej nie uczestniczą mechanizmy immunologiczne, a do uszkodzenia dochodzi na skutek toksycznego oddziaływania substancji na komórki. Substancje o działaniu drażniącym to głównie kwasy, zasady, a również np. tworzywa sztuczne, detergenty i rozpuszczalniki. Podrażnieniowe kontaktowe zapalenie skóry można rozpatrywać w zasadzie jako łagodniejszą postać poparzenia chemicznego.
Ostatnio pojawiły się wątpliwości co do możliwości odróżnienia reakcji podrażnieniowych od alergicznych, ponieważ w przypadku substancji o silnych właściwościach uczulających może dochodzić do równoczesnej fazy uczulania i efektorowej, co upodabnia alergiczne kontaktowe zapalenie skóry do podrażnieniowego zapalenia skóry.
Najczęstsze czynniki odpowiedzialne za reakcje podrażnieniowe u kotów to: obroże przeciwpchelne, insektycydy, nafta oraz inne produkty ropopochodne, terpentyna, lakiery, dziegieć, fenol, krezol, produkty jodowe, chlorowana woda, czwartorzędowe związki amoniowe, sztuczne nawozy i nadtlenek benzoilu.

Objawy kliniczne

U kotów opisywano objawy związane z wyłysieniami, a pozostałe włosy były łatwe do usunięcia. Zwykle zmianom towarzyszy różnego stopnia świąd.

Leczenie

Podstawą leczenia jest unikanie kontaktu z substancja drażniącą. Należy ją również usunąć z powierzchni ciała zwierzęcia poprzez kąpiel w szamponie hipoalergicznym.
W jednym z przypadków u kotów, gdzie przyczyną był kontakt z olejem napędowym zalecano jego usunięcie z powierzchni skóry za pomocą oleju roślinnego. W pozostałych przypadkach należy użyć szamponu hipoalergicznego do kąpieli zwierzęcia. W przypadkach gdy dochodzi do wtórnych zakażeń, należy je leczyć zgodnie z ogólnymi zasadami.

Rozpoznanie

Jeśli w danym środowisku choruje wiele zwierząt, przemawia to raczej za mechanizmem o podłożu podrażnieniowym; w przypadku mechanizmu alergicznego chorują pojedyncze osobniki.
Pomocne w rozpoznaniu jest histopatologiczne badanie skóry.

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, w odróżnieniu od podrażnieniowego, ma podłoże immunologiczne.
W odróżnieniu od opisanej wcześniej choroby reakcja rozwija się w odpowiedzi na substancje niewykazujące właściwości drażniących. Przed wywołaniem objawów klinicznych (faza pełnoobjawowa) wymagana jest trwająca pewien czas faza indukcji. Faza ta może trwać od 6 miesięcy, a nawet do dwóch lat.
Jak wspomniano, przy podrażnieniowym kontaktowym zapaleniu skóry wiadomo, że substancje o silnych właściwościach czulających mogą wywoływać równocześnie fazę indukcji i ujawnienia objawów klinicznych, co zbliża te objawy do występujących przy podrażnieniowym zapaleniu skóry. Najistotniejszymi komórkami biorącymi udział w odpowiedzi immunologicznej są limfocyty T odpowiedzialne za IV typ nadwrażliwości. Obecnie uważa się, że nie jest to jedyny typ nadwrażliwości związany z alergicznym kontaktowym zapaleniem skóry. Zwraca się uwagę na udział nadwrażliwości typu I, a zwłaszcza eozynofilów. Odgrywa ona istotną rolę u osobników, u których współistnieje atopowe zapalenie skóry.
Choroba najczęściej rozwija się u dorosłych zwierząt.

Objawy kliniczne

Objawy alergicznego kontaktowego zapalenia skóry są zbliżone do opisanych w podrażnieniowym zapaleniu skóry.
W przypadku uczulenia na leki objawy pojawiają się w miejscach, gdzie były one aplikowane, np. w zewnętrznym przewodzie słuchowym. Początkowo powstają grudki i plamki rumieniowe, rzadziej obecne są również pęcherzyki. Zwykle miejsce, gdzie skóra jest zmieniona chorobowo jest wyraźnie odgraniczone od skóry zdrowej. Jeśli występuje wysięk, na skórze pojawiają się strupy. W przypadkach przewlekłych dochodzi do rozwoju wyłysień, przebarwień i zliszajowacenia skóry. Dołączają się ponadto wtórne zakażenia bakteryjne, malasezioza i łojotokowe zapalenie skóry.

Rozpoznanie

W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić podrażnieniowe kontaktowe zapalenie skóry.
Zmiany przewlekłe mogą upodobniać się do innych chorób alergicznych, jak np.alergia pokarmowa czy atopowe zapalenie skóry. Należy również wykluczyć świerzb, inwazje nicieniami Pelodera i malaseziozę.
Samo badanie histopatologiczne zwykle nie jest wystarczające do postawienia rozpoznania, ponieważ podobne objawy histopatologiczne stwierdzane są niekiedy w atopowym zapaleniu skóry. Metodą, która może potwierdzić tę jednostkę chorobową jest próba prowokacyjna. Należy zwierzę usunąć na co najmniej 14 dni z miejsca dotychczasowego przebywania oraz umyć hipoalergicznym szamponem, w celu usunięcia znajdujących się na skórze i włosach substancji alergizujących.
Po tym czasie wprowadza się zwierzę ponownie do środowiska, w którym wcześniej przebywało. Również w przypadku próby prowokacyjnej rozpoznanie nie jest całkowicie pewne, ponieważ nie różnicuje ona czy nawrót objawów związany jest z alergicznym, czy podrażnieniowym kontaktowym zapaleniem skóry lub z atopowym zapaleniem skóry.

Leczenie

Najbardziej istotne jest ustalenie czynnika uczulającego i usunięcie go ze środowiska zwierzęcia. Podobnie jak w przypadku podrażnieniowego kontaktowego zapalenia skóry, najważniejsze jest usunięcie czynnika uczulającego ze skóry poprzez kąpiel w hipoalergicznym szamponie. W przypadku gdy nie jest to możliwe, należy leczyć zwierzę za pomocą miejscowo stosowanych glikokortykosteroidów.
Opracowane na podstawie Życia Weterynaryjnego 11.2010