02.11.2023
Żbik – dziki kuzyn domowego kota
Nikoletta Parchimowicz
Ten tekst przeczytasz w 6 minut
Żbik to obok rysia ostatni przedstawiciel dzikich kotów w Polsce. Szacuje się, że na wolności zostało jedynie około 200 osobników tego gatunku. Ciężko zadbać o zwiększenie populacji, a jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy są koty domowe.
fot. Shutterstock
Żbik (ang. wildcat) to gatunek drapieżnego ssaka zaliczany do rodziny kotowatych. Żyje przede wszystkim na obszarze Europy, Azji Mniejszej i Kaukazu. Zamieszkuje gęsto zalesione obszary, głównie górskie. Najlepiej czuje się na skraju kompleksów lasów liściastych i mieszanych. Żbik jest jednym z dwóch przedstawicieli rodziny kotowatych w Polsce, jeśli chodzi o gatunki dzikie. Cechuje go pokrewieństwo z kotami stepowymi i nubijskimi. Te pierwsze zamieszkują północną i środkową Afrykę, a także Bliski Wschód. Te drugie z kolei – środkową Azję.
Różne nazwy kota
Zanim żbik stał się żbikiem w Polsce, nazywano go na wiele sposobów. Step, zdeb, zdbik, żdbik. Słowo „step”, później (w tym wypadku) udźwięcznione, oznacza dzikusa, „coś dzikiego”. Wyraz „zdbik” jest zdrobnieniem tego udźwięcznienia, „żdbik” jest mylnym odmazurzeniem tego zdrobnienia, natomiast współczesna nazwa zwierzęcia jest łatwiejszą do wymówienia formą tego ostatniego słowa.
Żbik europejski – Felis silvestris silvestris – występuje, jak sugeruje nazwa, w Europie, m.in. Polskie, Szkocji, ale również na Sycylii czy Krecie. Z kolei żbik kaukaski – w Turcji i na obszarze Kaukazu. Nie jest to jednak odrębny gatunek, a jedynie podgatunek żbika europejskiego.
Żbik, a może kotożbik?
Kiedyś żbik zamieszkiwał całą Europę. Niestety, kusił ludzi pięknym futrem, a potem został uznany za szkodnika i był okrutnie tępiony. Poza człowiekiem jego największym wrogiem jest nowoczesność. Ludzkie poczynania sprawiły, że dziś populacja żbika stoi na progu wymarcia. Według części naukowców nie istnieją już (przynajmniej w Polsce) żbiki czystej krwi. Na przestrzeni wieków często mieszały się z kotami domowymi.
Niewielka i wciąż spadająca populacja gatunku powoduje trudności w znalezieniu osobnika przeciwnej płci w leśnym środowisku. Z tego powodu duża część europejskich drapieżników to mieszańce, tzw. kotożbiki – większe i dziksze od domowych pupili, ale mniejsze i łagodniejsze od żbików „czystej krwi”.
Hybrydy kota domowego i żbika to problem, który utrudnia ustalenie faktycznej liczebności czystych genetycznie żbików. Naukowcy mają wątpliwości, czy takie osobniki w ogóle jeszcze istnieją. Z tego powodu podejmują wysiłki, aby chronić żbiki europejskie w ich siedliskach. Do tego jednak niezbędne jest ograniczenie populacji kotów domowych wychodzących bez nadzoru.
Czy da się pomylić żbika europejskiego z domowym kotem?
Żbik na pierwszy rzut oka jest tak podobny do domowego kota, że łatwo popełnić gafę i pomylić obu przedstawicieli kotowatych. Wśród naukowców wciąż trwają spory o to, czy kot domowy to w ogóle osobny gatunek, czy też podgatunek żbika.
Podobieństwa między żbikiem a kotem domowym
Choć z założenia żbik jest większy i mocniej zbudowany od domowego pręgusa, to bywają i takie mruczki, które mogą pochwalić się sporymi gabarytami. A więc waga, długość ciała, umaszczenie, kształt i kolor oczu oraz źrenic – te wszystkie elementy są u obu kotów podobne. To dość dużo, prawda? Dla niewprawionego oka żbik może wyglądać identycznie jak domowy kociak. Szczególnie z daleka.
Różnice genetyczne między kotem domowym a żbikiem są tak niewielkie, że gatunki te mogą się ze sobą krzyżować, a z krzyżówek tych rodzić się będzie płodne potomstwo.
Różnice między kotem domowym a żbikiem
Jest jednak wiele cech, które różnią zwierzęta. Futro żbika jest dłuższe i bardziej puszyste. Na jego uszach występują subtelne frędzle. Od głowy aż do ogona rozciąga się ciemna pręga, która nie łączy się z prążkami na ogonie – w przeciwieństwie do kota europejskiego, u którego dochodzi do zlewania się jednej pręgi w kolejne. Opuszki stóp są u żbika zawsze czarne, natomiast nasze mruczki mogą mieć różowe lub cieliste poduszeczki. Na głowie, która przez puszyste futro wydaje się o wiele większa, zawsze występują cztery pręgi. Zwykłe koty nie muszą ich mieć. Ta część ciała, która nie pozostawia żadnych wątpliwości to ogon. Żbik może pochwalić się bardzo puszystą kitą, podczas gdy domowe koty krótkowłose mają dość cienki ogonek.
Poza wyglądem żbik jest podobny do kota domowego również z zachowania. To zwierzę terytorialne; często ociera się o drzewa i przedmioty, aby zaznaczyć swój teren. Gdy jest przestraszony, kładzie uszy po sobie, syczy i głośno parska, jeżąc przy tym ogon i robiąc koci grzbiet. Zupełnie jak nasze domowe złośniki, czyż nie?
Żbik – podstawowe informacje
Oto charakterystyka, która może pomóc w poznaniu tego zagrożonego gatunku i odróżnieniu żbika od kota.
Wygląd żbika
Sierść żbika jest gęsta i miejscami dłuższa, o barwie żółtawoszarej w ciemne, wyraźne pręgi. Na tylnych kończynach, nieco powyżej opuszek, występują czarne plamy. Uszy krótkie i okrągłe, nos barwy czerwono–brązowej, wokół nosa długie, białe wibrysy. Kończyny stosunkowo krótkie, mocne i grube. Źrenice są podłużne i pionowe. Żbiki mają zwykle zielone lub niebieskie oczy. Ogon stosunkowo krótki jednak niezwykle puszysty z ciemnymi pierścieniami i ciemną końcówką, grubszy na końcu i tępo zakończony.
- Długość ciała: 45–90 cm
- Długość ogona: 25–40 cm
- Wysokość w kłębie: 25–35 cm
- Masa: samice 4–6 kg, samce 6-10 kg
Tryb życia żbika
Żbik europejski jest zwierzęciem prowadzącym samotniczy tryb życia. Oznacza to, że samice i samce spotykają się jedynie w okresie rui, w celu kopulacji. Gatunek ten znajduje schronienie zwykle wśród drzew. Na teren otwarty typu łąka, polana, okolice potoków czy pola uprawne, wychodzi głównie w celu polowania. Tu łatwiej jest mu wypatrzyć ofiarę. Poluje tylko na ziemi, choć doskonale się wspina na wysokości, nad ranem i o zmierzchu.
Do naturalnych wrogów żbików europejskich zaliczamy:
- wilki,
- zdziczałe psy,
- lisy i ptaki drapieżne – głównie dla kociąt.
Dziennie żbik pokonuje nawet 12 km!
Czym żywi się żbik?
Żbik to typowy mięsożerca, przy czym jego jadłospis jest dość mocno zróżnicowany. W jego menu znajdują się przede wszystkim dzikie zwierzęta:
- małe ssaki,
- gryzonie,
- ptaki,
- ryby,
- żaby,
- koźlęta sarny,
- jagnięta – jedne z niewielu zwierząt domowych w menu żbików.
Jeśli brakuje pokarmu, zdobyczą żbika padają nawet owady.
Długość życia żbika
W niewoli żbik żyje 12–18 lat. Na wolności niestety o wiele krócej. Długość życia nie jest jednak dokładnie znana.
Żbiki – rozmnażanie
Okres godowy (ruja) w naszej strefie klimatycznej przypada u żbika na przełom lutego i marca (może jednak trwać od początku stycznia nawet do końca maja). Ciąża u samicy trwa 65–69 dni, a w miocie znajduje się zazwyczaj do czterech młodych. Ale zdarza się również siedmioro kociąt w miocie. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku 10 miesięcy, a samce – rok później. Kocięta, mimo niewielkich rozmiarów i miłego wyglądu, potrafią o siebie zadbać i używać do tego celu zębów czy pazurów. Całkowicie usamodzielniają się po 5–6 miesiącach, dojrzałość płciową osiągają po 10–12 miesiącach.
Ochrona gatunkowa żbika
Liczne polowania, utrata środowiska naturalnego na rzecz dróg i krzyżowanie się z kotami domowymi doprowadziło do krytycznego spadku liczebności żbika. W 1980 roku żbik został wpisany do aneksu II konwencji berneńskiej. Wtedy też wprowadzono na obszarze wielu państw ograniczenia, które mają służyć ochronie tych kotowatych. W Polsce żbik objęty jest ścisłą ochroną gatunkową już od 1952 roku. Mimo to jego liczebność ciągle spada. Szacuje się, że we wschodniej części Karpat żyje nie więcej niż 200 osobników.
Najskuteczniejszym sposobem na ochronę żbika jest dbanie o jego środowisko naturalne i tworzenie rezerwatów, a także korytarzy ekologicznych pomiędzy drogami, które dzielą tereny tego kota. Równie istotne jest edukowanie społeczeństwa o konieczności trzymania kotów domowych pod kontrolą człowieka. W ten sposób żbiki nie tylko mogą zachować czystość gatunkową, ale również są chronione przed rozmaitymi chorobami, które występują u kotów domowych, a na które dzikie zwierzęta nie są odporne.
W Polsce żbik występuje w…
Niszczenie naturalnego środowiska oraz nielegalne odstrzały doprowadziły do znacznego zmniejszenia liczebności i zasięgu występowania żbików. Występowanie gatunku ograniczone jest obecnie do części województwa podkarpackiego (nadleśnictwa Baligród, Bircza, Brzegi Dolne, Brzozów, Cisna, Komańcza, Krasiczyn, Lesko, Lutowiska, Rymanów, Wetlina oraz obszar Bieszczadzkiego Parku Narodowego) oraz do zaledwie jednej lokalizacji na terenie województwa małopolskiego (Nadleśnictwo Gorlice i Magurski Park Narodowy). Żbik skrywa swoje oblicze głównie pośród dzikich lasów Karpat. Można spotkać go w Tatrach lub Bieszczadach, chociaż to nie lada wyczyn.
Perfekcyjny kamuflaż, jaki zapewnia umaszczenie, zwinność ruchów, czujny wzrok oraz wrodzony lęk przed człowiekiem sprawiają, że zaobserwowanie tego zwierzaka w naturze jest niezwykle trudne. Są jednak tacy, którym się to udało. Trzeba mieć naprawdę ogromne szczęście, by spotkać żbika w dziczy. Niestety, jego populacja dramatycznie spada, a z powodu zmniejszającej się puli genetycznej, bardzo trudno ją odtworzyć.
Źródło: http://pracownia.org.pl/dzikie-zycie-numery-archiwalne,2121,article,2589
Miłośniczka kotów, catsitterka, behawiorystka. Piszę o kotach od wielu lat. O ich naturze uczę się natomiast, odkąd pamiętam. Czuję z kotowatymi niesamowitą więź i porozumienie.
Zobacz powiązane artykuły
30.11.2024
5 ciekawostek o kocim brzuszku
Ten tekst przeczytasz w 2 minuty
Każdy kot specjalnie dba o tę część swojego ciała. Jakie tajemnice skrywa koci brzuszek? Poznaj 5 ciekawostek o tej niezwykłej części ciała zwierzaka!
undefined
28.11.2024
Koty dzikie i domowe jako inspiracja artystów
Ten tekst przeczytasz w 3 minuty
Kiedyś koty fascynowały ludzi swoją tajemniczością, niezależnością i niepowtarzalnym urokiem. Dzikie i domowe będą nadal inteligentnym źródłem natchnienia dla artystów innych dziedzin sztuki, jak malarstwo, literatura czy rzemiosło artystyczne. Ich obecność w sztuce nie tylko uwiecznia piękno tych zwierząt, ale także podkreśla ich znaczenie w kulturze i naszym codziennym życiu.
undefined
27.11.2024
To nie wina kotka, że jego pani to idiotka
Ten tekst przeczytasz w 3 minuty
Nieodpowiedzialny opiekun to najgorsze, co może przytrafić się kotu… Jakie są największe absurdy, które mogą wyrządzić zwierzakowi poważną krzywdę?
undefined